België is een klein land met een hoge bevolkingsdichtheid en een complexe staatsstructuur. Het openbaar vervoer speelt een belangrijke rol in de mobiliteit van de burgers, zowel op nationaal als op regionaal niveau. Maar hoe is het openbaar vervoer in België georganiseerd? Wie zijn de belangrijkste spelers? Wat zijn de verschillen tussen hen? En hoe tevreden zijn de klanten over de dienstverlening? In deze blogpost geven we een antwoord op deze vragen.
Het openbaar vervoer in België bestaat uit verschillende vervoerswijzen: trein, tram, bus en metro. Het treinvervoer is federaal georganiseerd door de NMBS (Nationale Maatschappij der Belgische Spoorwegen)1. De NMBS is verantwoordelijk voor het personenvervoer per spoor over het hele grondgebied, inclusief de internationale verbindingen. De NMBS beschikt over een uitgebreid netwerk van ongeveer 3.600 kilometer spoorlijnen, waarvan ongeveer 2.300 kilometer geëlektrificeerd is2. De NMBS vervoert jaarlijks meer dan 200 miljoen reizigers3.
Het regionale openbaar vervoer met trams en bussen wordt sinds de opsplitsing van de federale NMVB voornamelijk gewestelijk georganiseerd4. Er zijn drie regionale vervoersmaatschappijen die elk in een gewest actief zijn: De Lijn in Vlaanderen5, de MIVB in Brussel6 en de TEC in Wallonië7. Deze maatschappijen beheren elk hun eigen netwerk van trams en bussen, die zowel stedelijke als interstedelijke verbindingen aanbieden. De MIVB exploiteert ook de metro in Brussel, die bestaat uit vier lijnen met 69 stations8. De regionale vervoersmaatschappijen werken samen met de NMBS om de aansluitingen tussen de verschillende vervoerswijzen te verzekeren.
Wat zijn de verschillen tussen de regionale vervoersmaatschappijen? Een eerste verschil is het aantal reizigers dat ze vervoeren. Volgens de meest recente cijfers (2019) was de MIVB de grootste vervoerder met 434 miljoen reizigers, gevolgd door De Lijn met 417 miljoen reizigers en de TEC met 144 miljoen reizigers. Een tweede verschil is het tariefbeleid. Elke maatschappij hanteert haar eigen tarieven, die afhankelijk zijn van de leeftijd, de reisafstand, de reisduur, het aantal ritten, het type vervoerbewijs, enz. Er bestaan wel enkele gecombineerde tickets of abonnementen die geldig zijn op meerdere netwerken, zoals de City Pass voor Antwerpen en Gent, de Brupass voor Brussel en omgeving en de InterRail Pass voor heel Europa. Een derde verschil is het aanbod en de kwaliteit van de dienstverlening. Elke maatschappij heeft haar eigen dienstregeling, frequentie, capaciteit, comfort, toegankelijkheid, veiligheid, informatievoorziening, klantenservice, enz. Deze factoren kunnen variëren naargelang de locatie, het tijdstip, de vraag, de omstandigheden, enz.
Hoe tevreden zijn de klanten over het openbaar vervoer in België? Dat is een moeilijke vraag om te beantwoorden, omdat er verschillende manieren zijn om de klantentevredenheid te meten. Een mogelijke bron van informatie is de enquête die de FOD Mobiliteit in 2020 heeft uitgevoerd bij 2.000 Belgen over de obstakels en stimulansen om het openbaar vervoer te nemen. Uit deze enquête blijkt dat de belangrijkste obstakels om het openbaar vervoer te nemen zijn: de kostprijs, de stiptheid, de efficiëntie en het ongewenst gedrag op trein, tram, metro en bus. De belangrijkste stimulansen om het openbaar vervoer te nemen zijn: de milieuvriendelijkheid, de gezondheid, de ontspanning en de sociale contacten. De enquête toont ook aan dat er verschillen zijn tussen de gewesten, de geslachten, de leeftijden en de opleidingsniveaus van de respondenten. Een andere bron van informatie is de jaarlijkse klantentevredenheidsbarometer die elke regionale vervoersmaatschappij afneemt bij haar eigen klanten. Uit deze barometers blijkt dat de algemene klantentevredenheid over het openbaar vervoer in 2019 schommelde tussen 67% en 75%, afhankelijk van de maatschappij. De belangrijkste aspecten waar de klanten tevreden of ontevreden over waren, waren: de stiptheid, de frequentie, de netheid, de veiligheid, de informatie, de klantvriendelijkheid, enz. Ook hier waren er verschillen tussen de locaties, de tijdstippen, de vervoerswijzen, de doelgroepen, enz.
Het openbaar vervoer in België is dus een complex en divers gegeven, dat zowel voordelen als nadelen heeft voor de gebruikers. Het is een uitdaging voor de overheden en de vervoersmaatschappijen om het openbaar vervoer te verbeteren en te promoten, rekening houdend met de behoeften, de verwachtingen en de tevredenheid van de klanten. Het is ook een verantwoordelijkheid voor de klanten om het openbaar vervoer te respecteren en te waarderen, als een duurzame en sociale manier van verplaatsen.
1: NMBS 2: Spoorwegnet 3: Jaarverslag 2019 4: Openbaar vervoer in België 5: De Lijn 6: MIVB 7: TEC 8: Metro